De stamboerderij van de familie Engels, onze bakermat
Feiten
Van Heyncken Engelen weten we dat hij grond bezat in het landbouwveld in de Neerackker in Heythuysen (bron 1 en 2). Dan lijkt het aannemelijk dat hij daar, zeker in die tijd, niet ver vanaf woonde. Ook zijn zoon Petrus Engels bezat twee percelen grond in datzelfde gebied, in het Tienderveld (bron 1 en 3).
We weten ook dat van de twee broers Engels, Petrus en Winandus, de laatste introuwde bij zijn echtgenote Cornelia Aletten, op Reynershof in ca 1659. Daarna ging Winandus Engels zich Winandus Reyners noemen, naar de boerderij waar hij woonde. We hebben in onze genealogie al vaak gezien dat mensen zich noemden naar de boerderij waar ze woonden. Dat was gebruikelijk in die tijd (bron 4).
In ca 1651 trouwde Petrus Engels met Joanna. Zeer waarschijnlijk heette zij met haar familienaam Hudders. De onderbouwing hiervoor is eerder besproken (bronnen 2 en 3).
In 1689 is ze meter bij de doop van haar kleinzoon Petrus Engels, naamgenoot van haar echtgenoot. Ze wordt dan Joanna Engels genoemd. In 1694 komt ze te overlijden. Ze wordt begraven als Joanna Engels.
Interpretatie
Wat we zeker weten is dat Winandus Engels bij zijn huwelijk introuwde bij echtgenote Cornelia Aletten. Hij ging dus toen uit huis.
Ik denk dat deze beide broers daarvoor woonden, samen met hun vader Henken Engels, op de boerderij “Op Engels” in Heythuysen. Daarvoor zijn een aantal indicaties:
1. Van de twee broers gaat de jongste uit huis. Dat sluit aan bij de gewoonte dat vaak de oudste, Petrus in dit geval, "thuis bleef" op de boerderij. Hij trouwt ca 1651 met Johanna (Hudders).
2. Deze Joanna gaat zich na haar huwelijk Engels noemen (zie boven). Dat kan betekenen dat ze op een boerderij “Engels” is gaan wonen. Het kan ook zijn dat ze gewoon de achternaam van haar man gebruikt. De eerste reden hebben we in onze familie al meermaals zien voorkomen en is aannemelijk.
3. Vader Henken en zoon Petrus Engels hadden landbouwgrond in het veld de Neerackker en in het Tienderveld in Heythuysen. Op deze drie percelen lag geen boerderij volgens de beschrijving, dus woonden ze elders.
De boerderij “Op Engels” ligt vlakbij deze percelen landbouwgrond, op resp. 900 m en 1,7 km (bron 1).
4. Deze Henken Engels is de enige van die naam die in de archieven van Nederweert en Heythuysen voorkomt (bron 2). En deze Petrus Engels is ook de enige van die naam die in de DTB-registers van de parochie Heythuysen voorkomt
(bron 3). Verwisseling lijkt daardoor onwaarschijnlijk.
De uniciteit van de personen Henken en Petrus Engels, de landbouwgrond die zij bezaten vlakbij de boerderij
“Op Engels” en de naamsverandering van Joanna Hudders in Joanna Engels. Het zijn allen indicaties dat Petrus en Winandus Engels, en hun vader Henken Engels, afkomstig waren van een boerderij die “Engels” werd genoemd en die in de buurt van deze grond lag.
Aannemelijk is dat Henken Engels de eerste is die “Op Engels” woont, mogelijk vanaf na zijn huwelijk (ca 1625). Vader Peter Ingels was immers ingetrouwd bij echtgenote Trijn Corsten in Leveroy (bron 5).
Die bedoelde boerderij bestaat ook heden ten dage nog (althans de locatie). Ook de straat waaraan ze ligt heet Op Engels.
Het huidig adres is Op Engels 1 6093 NP Heythuysen.
Onder zullen we zien dat de boerderijnaam "Engels" al lang bestaat, bewijsbaar vanaf 1730. Ten tijde van het ontstaan van het Kadaster (1811-1832) werd de straat waaraan de boerderij lag "Engel straet" genoemd. Het veld waarin de boerderij lag werd toen "Engels Bemdens" genoemd.
Uit het verdere verhaal zal blijken dat zowel de straatnaam als de veldnaam waarschijnlijk naar de boerderij, en daarmee naar de familie Engels, zijn genoemd die daar voorheen woonde, en niet andersom.
Waar de huidige woning/boerderij Hoeve "Op Engels" naar is genoemd is onduidelijk. Mogelijk toch naar het veld "Engels bemdens" of de staatnaam. Mogelijk dat de moderne naamgever de historische achtergrond al wist en daarom de "goede" naam heeft gegeven. Maar feit is dat deze boerderij (nog steeds) de naam “Op Engels” voert.
Zie onder de foto’s en de locatie.
Mijn conclusie uit deze informatie is dat deze plek de bakermat is van onze familie Engels alias Reyners.
Deze analyse geeft geen 100% zekerheid. De informatie uit die periode is zeer schaars. Met wat wel beschikbaar is heb ik een reconstructie gemaakt. De informaties uit deze reconstructie ondersteunen elkaar. Het leidt tot een verhaal wat mijns inziens zeer waarschijnlijk is.
Foto's: Henk Reijnders
Locatie hoeve “Op Engels”, Op Engels 1 te Heythuysen (bij de pijl).
Bron: Google Maps, bewerking door Henk Reijnders (NB Belandsebeek = Bevelandse beek).
Overzichtskaart van de boerderij en de percelen grond.
In de overzichtskaart hieronder is weergegeven zien hoe de boerderij “Op Engels” (blauwe ster) en de
losse percelen landbouwgrond (groene sterren) ten opzichte van elkaar in het landschap lagen.
Locatie percelen landbouwgrond en de boerderij “Op Engels”.
Bron: kaart Google Maps met bewerking door Henk Reijnders.
Het perceel naast de hoek Vlasstraat/Tienderweg ligt 900 m van de boerderij af. De percelen langs de St. Antoniusstraat en Neerakker liggen op 1,7 km.
Heyncken Engelen en Petrus Engels waren de cijnsbetalers (en eigenaren) van de percelen met de groene sterren. Vanuit "Op Engels" is het, gezien de ligging in het landschap ten opzichte van elkaar, heel goed mogelijk dat deze percelen en de boerderij bij elkaar hoorden.
Hoeve "Op Engels" in de archieven
Een aantal keren duikt hoeve "Op Engels" op in de archieven. Ik heb hieronder die vermeldingen weergegeven met een toelichting.
1730 Census Parochiae door pastoor Linckens. In zijn inventarisatie van parochianen woont het gezin met nummer 109 op een hoeve met de naam "Engels".
De bewoners zijn op dat moment Cornelius Nijs en Joanna Engels en hun twee kinderen Petrus en Maria.
Joanna Engels komt uit Baexem en is (vooralsnog) geen familie van "onze" familie Engels.
Bron 6.
1766 Enumeratio Animarum Parochiae door pastoor Geenen. In deze inventarisatie woont het gezin met nummer 150
op een hoeve met de naam "Engels"
De bewoners in dat jaar zijn Petrus Nijs en Gertrudis Vossen en hun zes kinderen. Petrus Nijs is een zoon van
de bovengenoemde Cornelius Nijs. Hij is op de boerderij van zijn ouders blijven wonen.
Bron 7.
Of deze twee boerderijen met de naam Engels dezelfden zijn heb ik met Johan Slabbers uitgezocht. In een analyse
heb ik alle boerderijen in een wijde ring om "Engels" met hun boerderijnamen achter elkaar gezet (in 1730 de
boerderijen met nummers 78 t/m 136 (Engels is 109) en in 1766 van 121 t/m 175 (Engels is 150) (bron 8).
Tegenwoordig zijn de meeste van die boerderijnamen met hun bijbehorende boerderij/woning ook nog bekend.
Uitgaande van de ligging van de expliciet naamgegeven boerderijen rondom Engels, kwam Johan tot de conclusie
dat de boerderij Engels, nummer 109 in 1730, de boerderij Engels, nummer 150 in 1766 en de huidige woning die
de naam "Hoeve Op Engels" voert allen op dezelfde locatie liggen (bron 9).
1781 Op 27-10-1781 vindt er in Heythuysen een openbare verkoop plaats. Daar wordt bij kavel 4 de volgende
omschrijving gebruikt: “ten vierden eenen baent en holzgewas, tegenover Engels plaets aent Broek…” (bron 10).
Math Brouwers (Heemkundevereniging Heitse) heeft de omschrijving van de percelen nagetrokken en komt tot de
conclusie dat de locatie van “Engels plaets” identiek is aan de huidige woning met de naam Hoeve “Op Engels”.
De gebruikte term “…plaets” duidt er volgens Math op dat in die tijd de boerderij “omvang en belang” had
(bron 11).
Bron 10.
ca 1850 Hieronder is de kadastrale situatie weergegeven omstreeks 1840-1860 ter plaatse van het huis wat
tegenwoordig de naam Hoeve "Op Engels" voert, op het adres Op Engels 1, 6093 NP te Heythuysen. Op de
oorspronkelijke kadasterkaart heette die straat in het Frans "Chemin dit le Engel straet", de "weg genaamd
de Engel straet".
Op deze kaart wordt het gebied aan de overzijde van de "Engel straet" aangeduid als "Aen het Broek"
(op het kaartfragment hier onder net niet zichtbaar). Dat sluit aan bij de omschrijving uit 1781, waar de
boerderij wordt aangeduid als "Engels plaets aent Broeck". Dat "broek" is logisch want aan de overzijde van
de Engel straet stroomt de Bevelandse beek. Logisch dat de aangrenzende gronde natte "broeklanden" zijn.
Bron 12.
Omstreeks 1850 was de boerderij eigendom van Pieter Antoon Mooren. Hij was landbouwer van beroep en daarmee is
het aannemelijk dat hij hier zijn bedrijf had. Hij was gehuwd met Jeanne Elisabeth Kirckels (later ook als Kierkels gespeld).
In de tabel hieronder heb ik weergeven welke percelen met welke omschrijvingen en oppervlaktes bij deze boerderij hoorden. Ze komen uit de Oorspronkelijk Aanwijzende Tafels (OAT) van het Kadaster 1811-1832, vastgesteld in 1844 die bij de bovenstaande kadasterkaart horen (let op: niet alle veldpercelen staan op de kaartuitsnede i.v.m. leesbaarheid).
Bron 13, bewerking door Henk Reijnders.
Uit de inventarisatie blijkt dat de boerderij toen een totale oppervlakte had van 5 boener, 17 roeden en 55 ellen (in die tijd al gelijk aan 5 ha, 17 are en 55 ca). Ze telde meerdere gebouwen. Het grondgebruik was verdeeld over 3.12.65 ha bouwland, 1.48.40 weiland, 0.13.05 hooiland, 0.0495 ha hakhout, 0.1625 ha tuin en 0.22.25 ha erf en ondergrond gebouwen.
Tegenover de hoeve aan de overkant van de Engel straet lagen de hakhoutpercelen die in 1781 (zie boven) verkocht werden. Kadastraal zijn dat de perceelnummers B386 (795 ca) en B388 (810 ca). Deze percelen lagen naast de Bevelandse beek (zie kaart), natte grond "Aent Broeck", maar nog wel geschikt om hakhout te laten groeien.
Math Brouwers concludeert in zijn onderzoek dat deze boerderij van Pieter Antoon Mooren in 1850 identiek is aan de boven genoemde "Engels plaets" in 1781, en de huidige woning met de naam Hoeve "Op Engels" (bron 11).
Samenvattend
In deze analyse hebben we een aantal momentopnames van "Op Engels" onder de loep genomen. De conclusies die we daaruit kunnen trekken zijn:
1. De boerderijen "Engels" in 1730, 1766, 1781, 1850 en heden ten dage hebben betrekking op dezelfde locatie.
2. Ook blijkt in ieder geval dat in 1730, 1766 en ca 1850 er geen leden van "onze familie Engels" op de boerderij "Op Engels" woonden. Na Henken, Win en Petrus Engels is de boerderij blijkbaar buiten onze familie geraakt.
De familie van deze drie mannen woont wel in de directe omgeving, zoals blijkt uit beide parochiecensi van Linckens en Geenen:
1730 (bron 6):
-nummer 125 is het gezin van Theodorus Engels en Catharina Neelen, een kleinzoon van Petrus Engels.
-nummer 113 is het gezin van Abels Ingels en Gertrudis Kranssen, een zoon van Petrus Engels. Deze boerderij draagt de naam "Bosserhof".
1766 (bron 7):
-nummer 132 is het gezin van Martinus Engels en Mathiola Swels, zoon van Theodorus Engels, en achterkleinzoon van Petrus Engels. Het lijkt erop dat de boerderij 132 bij Geenen, dezelfde boerderij is als nummer 125 bij Linckens.
-nummer 170 is het gezin van Joannes Engels en Elisabeth Jansen, een kleinzoon van Abels Ingels en achterkleinzoon van Petrus Engels. Deze boerderij draagt de naam "Cuypers".
Van de recente geschiedenis is bekend dat de voormalige boerderij Engels midden jaren '30 van de vorige eeuw verwoest is, naar zeggen door brand. Op dezelfde plaats is de huidige "boerderij" herbouwd (bron 11), en hield, of kreeg de naam
Hoeve "Op Engels".
Bestuur
Met welke omgeving had de familie Engels destijds te maken? Om daar een antwoord op te geven schets ik in deze paragraaf een kort beeld van het Heythuysen van die tijd.
De boerderij was ten tijde van Henken Engels (1584 – 1654) gelegen in de heerlijkheid Land van Horn (een leen van het graafschap Loon). Hiernaast staat het wapen van de heerlijkheid Horn.
Met verschillende bestuurders bestond deze heerlijkheid al vanaf ca 1100. In 1794, met de komst van de Frans-revolutionaire troepen kwam het Ancien Régime ten einde. Het leenstelsel werd opgeheven evenals de heerlijkheden. Daarvoor in de plaats kwamen de nieuwe Franse bestuursvormen (bron 14).
Bron 15.
Na de Franse periode, en het ontstaan van het Koninkrijk der Nederlanden, dus na 1814, lag de boerderij in de nieuw gevormde gemeente Heythuysen. Deze gemeente is uiteindelijk na een aantal herindelingen opgegaan in de huidige gemeente Leudal.
Hieronder staat het eerste gemeentewapen van de gemeente Heythuysen. Het wapen is verleend in 1819, en is gebruikt tot 1992. Het is gebaseerd op een oud zegel van de schepenbank van Heythuysen.
Bron 16.
Overzichtskaart ligging hoeve “Op Engels” in Heythuysen ten opzichte van “Reynershof” op het Maxet.
Op de boerderij “Reynershof” op het Maxet is onze familienaam Engels veranderd in Reyners.
Winandus (Win) Engels, afkomstig van de boerderij “Op Engels” in Heythuysen, en Cornelia (Neliske) Aletten, afkomstig van de boerderij “Reynershof” op het Maxet, leerden elkaar kennen ergens voor 1659. Waarschijnlijk trouwden ze in dat jaar.
Win Engels kwam bij Neliske Aletten op “Reynershof “ wonen en nam daarna de naam van die boerderij aan. Voor het eerst is deze verandering binnen onze familie vastgelegd met de doopinschrijving van hun tweede kind, Gertrudis Reyners, op 28 september 1664. De nieuwe familienaam Reyners was geboren.
Hoe dit echtpaar voorheen woonde ten opzichte van elkaar, is te zien in het onderstaande overzicht. “Op Engels”
(blauwe ster) ten opzichte van “Reynershof"(rode ster). Hemelsbreed liggen deze twee boerderijen 2,0 km uit elkaar.
Overzichtskaart ligging boerderij “Op Engels” ten opzichte van boerderij “Reynershof”.
Bron: kaart Google Maps met bewerking door Henk Reijnders.
Met dit huwelijk in 1659 verplaatste de geschiedenis van de familie Engels/Reyners zich naar Reynershof op het
Maxet.
De geschiedenis van deze laatste boerderij, het ontstaan en haar bewoners, staat uitgebreid behandeld op de
Thema-pagina "Reynershof en laatgoed den Rijnbergh".
Bronnen
1. Notitie inzake de familienaam Engels en de woonplaats van de familie Engels, Henk Reijnders, Ospel 12 mei 2021.
2. Notitie inzake de genealogie van Henricus van Heytehusen alias Henken Engels, ged. Nederweert (geb. Leveroy)
26 maart 1584.
3. Notitie inzake de genealogie van Petrus Engels en Joanna Hudders, Henk Reijnders, Ospel 30 april 2021.
4. "Limburgse voorouders", Régis de La Haye, Maastricht 2005.
5. Notitie inzake de genealogie van Peter Ingels van Hijthusen, Trijn Corsten (getr. >11-11-1580) en Ummel Tsasen,
Henk Reijnders, Ospel 11 mei 2021.
6. Census Parochiae de Heythuysen, anno 1730, Petro Francisco Linckens.
7. Enumeratio Animarum Parochiae de Heythuysen, anno 1766, curante Joannes Geenen.
8. Inventarisatie boerderijen Maxet met bewoningsinformatie uit Linckens en Geenen, Henk Reijnders, 14-1-2021.
9. E-mail met verslag gesprek met Johan Slabbers over locatie "Op Engels", 7-2-2021.
10. RHCL 14.D035 Archief klooster St. Elisabethsdal te Nunhem, inv.nr 483, Laatbank Aldenhoven, protocollen van
overdrachten, fol. 147 t/m 149, 27-10-1781.
11. E-mail met verslag onderzoek naar Engelsplaets in 1781 door Math Brouwers, 31-1-2021.
12. Kadastrale kaart gemeente Heythuysen 1811-1832, minuutplan sectie B blad 01 (MIN11040B01), https://
beeldbank.cultureelerfgoed.nl/rce-mediabank/detail/a787864c-94d7-11e5-bece-db629b8d2f09/media/6630a6c1-
bd59-9105-57d2-5d9666b7c3f0? mode=detail&view=horizontal&q=kadastrale%20kaarten%20 heythuysen&rows=
1&page=124
13. Beeldbank.cultureelerfgoed.nl, OAT gemeente Heythuysen, sectie B, bladen 003, 004, 008, 009 en 010.
14. “Inventaris van de archieven der gemeente Heythuysen” samengesteld door W.Th.M. Hendriks, wetenschappelijk
archiefambtenaar in samenwerking met J.Th.H. de Win, ambtenaar ter inspectie.
15. Wikipedia, https://nl.wikipedia.org/wiki/Graafschap_Horn.
16. Gemeentewapen van Heythuysen,
https://www.hogeraadvanadel.nl/heraldiek/databank-overheidsheraldiek /
https://www.therightproductions.nl/ hogeraadvanadel/ index.php?id=109&wapen=1290
ADRES
