Wanneer konden ze lezen en schrijven? 

Dat was één van vragen die ik wilde beantwoorden met de uitkomsten van mijn onderzoek.
Om hier iets over te kunnen zeggen heb ik per familie uit mijn kwartierstaat de oudste inschrijvingen en aktes in beeld gebracht waarin de persoon die in het document wordt benoemd dat ZELF ondertekent. Hierbij heb ik als tijdstip opgenomen het geboortejaar van diegene die ondertekent. Dat geeft het volgende beeld:

Op 24-11-1799 ondertekent Gerardus Geurtjens (geboren 2-7-1742) zelf zijn eerste akte van de Burgerlijke Stand, de huwelijksakte van zijn tweede huwelijk met Maria Verstappen. Hij was toen 57 jaar oud (zie onder).
Hij is daarmee de oudste voorvader die zelf ondertekende.
In Zuid Nederland was de Burgerlijke Stand ingevoerd op 17 juni 1796 (zie intermezzo daarover op de pagina van Jacobus Reijners, gedoopt Roggel 30-10-1743).

                                                                     
                                                                     Bron 1.

Het oudste document wat zelf ondertekend is in deze genealogie vinden we bij de familie Reijnders. Op 16 april 1782 ondertekent Wynand Reynders (toen 25 jaar oud) zelf zijn huwelijksinschrijving voor zijn kerkelijk huwelijk met Maria Beeren. Zie handtekening hieronder:

                                           
                                            Bron 2.

Dat we weten dat hij kon schrijven is bijzonder en dat komt doordat de pastoor van Leveroy in die tijd, G.H. Verstegen, een tijd lang de gewoonte had om de huwelijksinschrijvingen van zijn hand door het bruidspaar en de getuigen te laten mee-ondertekenen. Ook bij doopinschrijvingen gebeurde dat. In andere parochies werden kerkelijke DTB-inschrijvingen, wat in feite notities van de pastoor waren voor zijn eigen administratie, niet ondertekend.

Dat laat ook zien dat er mensen uit die tijd waren die konden (lezen en) schrijven maar waarvan we het gewoon niet weten. Als ze geen stukken schreven of ondertekend hebben die de tijd hebben overleefd, is het gewoon niet bekend. Bovenstaande is daar een positieve uitzondering op. 

Dat betekent niet dat iedereen in de familie Reijnders dan ook maar kan schrijven (en lezen). Want in de stamlijn Reijnders laat Mathias Reiners op 2 mei 1815, hij was toen 38 jaar oud, bij de geboorte van zijn zoon Guillaume (Wilhelmus) optekenen: 

                 Bron 3.

"pere declaré ne savoir ecrire", de vader verklaarde dus aan de ambtenaar van de Burgerlijke Stand dat hij niet kon schrijven. Er zijn dus verschillen, ook binnen onze familie. 

Uit het overzicht mag je met enige armslag toch wel afleiden dat onze voorouders die geboren zijn vanaf omstreeks
1860-1870 naar school zijn geweest zodat ze konden schrijven (en lezen).

Bronnen

1.   Huwelijksakte Gerardus Geurtjens en Maria Verstappen, B.S. gemeente Horst, 3 frimaire jaar 8 FR (24-11-1799).
2.  Trouwinschrijving Wynandus Reynders en Maria Beeren, trouwregister van de R.K. parochie H. Barbara te Leveroij,
      1691-1797, pag. 11 / Genver, Limburg, Nederweert, archief-ID M9W1-FG2, DTB-Leveroy, trouwen, filmpag. 402.
3.  Geboorteakte Burgerlijke Stand gemeente Heythuysen, 1815, fol. 11 r/Genver, Limburg, Heythuysen, archief-ID
      6580030, GHO 1811-1824, filmpag. 128, rechts.